نگرشی به طراحی نما بر بنا های تاریخی

روشهاي به کار رفته در ساخت بناهاي جديد در کنار ابنيه ي تاريخی

اين مبحث به نوبه ي خود بسيار گسترده مي باشد. چرا که مي توان اين موضوع را از جوانب گوناگون مورد بررسي قرار داد ٬ از جمله: تغيير ساختمان قديمي به منظور پذيرش کاربري نوين ٬ طراحي در مجاورت ساختماني تاريخي و با ارزش ٬ الحاق بخشي به بناي قديمي به منظور توسعه ي آن. آنچه به اختصار ادامه مي آيد ٬ چکيده اي از ديگاه هاي موجود در اين زمينه است:

تغيير کاربري ابنيه ي تاريخي

در اين مورد ٬ برخي معتقد به ايده ي حفظ پوسته و نماي خارجي مي باشند. حفاظت گرايان به حفظ کل بناي تاريخي معتقدند و تغييراتي را به عنوان يک واقعيت ٬ به منظور فعال کردن مجدد آن ها مي پذيرند. روش هاي اتخاذ شده در اين مورد عبارت اند از :

1-حفظ کل ساختار بناي موجود: در اين روش تجديد رنگ آميزي؛ نوسازي سرويس و اقداماتي از اين دست انجام مي گيرد.

2-حفظ کل پوشش بيروني و بازسازي داخل بنا همراه با تغييرات جزئي.

3-حفظ کل پوشش بيروني ٬ همراه با تغييرات عمده در داخل بنا.

4-حفظ کليه ي ديوارهاي جانبي بنا و تخريب کامل سقف و ساختار داخلي ٬ و به دنبال آن ساخت يک بناي جديد در پشت نماي تاريخي.

5-حفظ تنها 2 يا 3 ضلع از بناي موجود و تخريب باقي مانده ي بنا و ساخت يک ساختمان کاملًا جديد در پشت ديوارهاي نماي باقي مانده.

6-حفظ تنها يک ضلع؛ يعني ديوار نمای ساختمان موجود و تخريب کامل بقيه ي بنا و ساختن يک بناي جديد.

خانه طباطبایی ها کاشان

طراحي در بافت هاي تاريخي

در اين زمينه نيز نقطه نظرات گوناگوني مطرح مي باشد که مي توان به شرح زير خلاصه نمود

تلفيق

ساختارهاي جديد احداث شده در يک محله ي قديمي بايد به صورت يک قطعه ي تلفيقي استقرار يابند. شيوه ي تلفيق در اصل الگو برداري از روي ساختمان هاي قديمي ست و همواره به اعتبارات و منابع مالي چشمگير و زمان زياد احتياج دارد.

تضاد و تباين

در اين روش طراح به عمد بناي جديد را متمايز مي سازد و معمولًا اين روش در ساختمان هاي بزرگ و مجلل شهري مورد استفاده قرار مي گيرد. فرق آن با درجه ی صفر به عمد انجام دادن اين کار است.

نما و حیاط سنتی

تقابل

در اين روش ساختمان هاي چون به لحاظ سبک نمي توانستند ارتباط مناسبي با ساختمان هاي قديمي تر پيدا کنند ٬ به ناچار در تقابل با ساختمان هاي جديد قرار گرفتند.

روش تقابل جنبه ي ديگري نيز دارد که نبايد کم اهميت تلقي شود. اين جنبه ٬ سهولت کاربرد آن راي طراحان است: معماران بدون نگراني از محکوم شدن به بي مسئووليتي و به اميد مبهم خلاق و مبتکر شناخته شدن مي توانند از يافتن راه حلي مناسب براي يک مساله ي سخت طفره رفته و اعلام کنند که بدون توجه به طرح ارائه شده و تنها با ايجاد تضاد ٬ رابطه اي مطلوب پديد آورده اند. به اين ترتيب و با چنين استدلالي راه حل هاي ضعيف و نامطلوب را توجيه کرده و نتايج کار اغلب به ايجاد محيطي سردرگم و بلاتکليف براي عموم ختم مي شود و بنابراين ٬ آنچه اغلب عدم برقراري رابطه است ٬ به عنوان يک گزينه ي زيبا ارائه مي گردد.

استفاده از جزئيات

يک تصور کلي اين است که اگر کسي حد نصاب بصري را در نظر بگيرد ٬ رابطه ي مطلوب را به وجود آورده است. ولي همان طور که پيش از اين ديديم ٬ مشکل به اين سادگي قابل حل نيست. ساختماني که از برخي موارد حساس مانند همگوني ارتفاع ٬ نسبت ها و مصالح تخطي نموده ٬ در صورت داشتن بافت بصري مناسب که عمدتا حاصل آرايه ها يا جزئياتي کوچک است ٬ باز هم مي تواند با ساختمان هاي مجارو سازگار باشد. نکته ي جالب اين است که هرچه ساختمان از ساختمان مجاور خود به لحاظ مصالح ٬ مقياس ٬ تناسبات ٬ ارتفاع و موارد مشابه ديگر بيش تر تقليد کند ٬ حذف آرايه هاي خاصِ ساختمان مجاور در ساختمان جديد کاري نابه جاتر به شمار مي آيد؛ به طوري که ساختمان جديد عريان به نظر مي رسد.

ضوابط موجود در نحوه ي ساخت و ساز در مجاورت بافت هاي تاريخي

همان گونه که قبلًا نيز يادآوري شد ٬ ساخت و ساز در جوار بافت هاي تاريخي را مي توان از ابعاد گوناگون مورد توجه قرار داد که عبارت اند از: توجه به متن و زمينه در طراحی معماری بافت هاي شهري قديمي ٬ توجه به ضوابط مرتبط با حريم هاي منظري و کيفي ٬ ديدگاه هاي مرمتگران و ضوابط بين المللي.

موزه آیینه خانه مفخم

ضوابط مرتبط با حريم

هر اثري با توجه به زمان و مکان ساخت ٬ از دسترسي ها و مفصل هايي حياتي برخوردار بوده و ضمن استقرار در بافت طبيعي شهري و روستايي ٬ با محيط و بستر طبيعي خود انس و

الفت يافته و به گونه اي ارتباط برقرار کرده است. اين هم زيستيِ تاريخي طبيعي

با الحاقاتِ حاشيه اي بناها نيز هماهنگي کامل داشته ٬ هم سو با جريان تاريخي و فرهنگ و

اعقتادات بوده و فن مورد استفاده در آن نيز با جغرافياي طبيعي مکان هم خواني داشته است. امروزه تغيير شيوه ي زندگي ٬ کاربرد مصالح نوين و پيدايش روش هاي گوناگون طراحي و

اجرا (ضمن خدشه دار کردن وحدت جغرافيايي) نوعي انقطاع در تسلسل تاريخي بافت هاي شهري و روستايي پديد آورده است. بي ترديد تغيير و تحول در ذات همه ي امور است ٬

ولي هدايت و کنترل تغيير ٬ ضرورت اجتناب ناپذير زمان کنوني ست.

تحولات مختلف تاريخي سبب جدا شدن بناها از بافت طبيعي ٬ روستايي و شهري خود شده اند. به هر تقدير ٬ چه اين انفصال رخ داده باشد و چه بنا در همان وضعيت به حيات خود ادامه

دهد ٬ پيش بيني حريم و ضوابط ويژه ي حفاظتي ضروري ست ٬ تا بتواند اين بناها را از آسيب ها و صدمات احتمالي مصون دارد.

حريم مرتبط با بناها

رعايت اصول زير در مورد حريم فني بنا ضروري ست:

1-ممانعت از ايجاد پي هاي بزرگ که در تشديد رانش پي ها موثر است.

2-ممانعت از احداث کارگاه ها و کارخانه هايي که دود و صدا ايجاد مي کنند و موجب پراکنده شدن مواد شيميايي زيان بار مي شوند.

3-ممانعت از احداث بزرگراه ها و راه هاي ويژه ي گذِر تند که صدا و لرزش ايجاد مي کنند.

4-ممانعت از حفر چاه هاي عميق و نيمه عميق آب که باعث تغيير سطح آب هاي زيرزميني مي شوند.

5-ممانعت از کاشتن درخت در حاشيه ي بنا.

6-ممانعت از حفر چاه هاي فاضلاب و کانال هاي آب رساني در کنار بنا.

7-جلوگيري از تخريب بناهاي وابسته به ابنيه ي ارزشمند و تاريخي مانند (ساباط ها و پشت بندها که در حفظ تعادل و جلوگيري از رانش آن ها موثرن.)

8-با توجه به کثرت و تنوع کيفي و فني انواع بناهاي تاريخي موجود در کشور ٬ تشخيص فاصله ي فيزيکي اين حريم ٬ بستگي به نوع اثر ٬ مصالح به کار رفته ٬ ارتفاع ٬ ابعاد مجموعه و وضعيت طبيعي محوطه و مطالعه ي زمين شناسي دارد و در نهايت ٬ نظر فني کارشناسان و متخصصان امر مرمت در هر کدام از موارد ضروري ست.

نمای تاریخی ایران

حريم منظري ابنيه

در رابطه با اشراف و ديد و منظر ابنيه ٬ رعايت مقررات زير ضرورت دارد:

1-ممانعت از احداث بناهاي مرتفعي که باعث اختلال در هماهنگي محيط مي شوند و ديد و چشم انداز موجود را تحت الشعاع قرار مي دهند.

2-ممانعت از افزايش يا کاهش تراکم موجود زيرا افزايش تراکم لاجرم احداث تاسيسات جديد شهري را به دنبال خواهد داشت که آن بخش از بافت شهري ظرفيت پذيرش آن ها را ندارد.کاهش تراکم نيز موجب رکود اقتصادي و حياتي مجموعه يا بنا مي شود.

3-پرهيز و ممانعت از به کار بردن مصالح ناموزون و ناهماهنگ در کنار بنا.

4-سامان دهي ٬ تقويت و حفظ محيط طبيعي بنا.

5-سامان دهي و ايجاد فضاي سبز در حريم ابنيه يا در نظر داشتن ضوابط فني و باستان شناختي.

ضوابط بين المللي در ارتباط با طراحی معماری در جوار بافت هاي قديمي

براي تنظيم و تدوين ضوابطي در ارتباط با نحوه ي برخورد با ابنيه و بافت هاي تاريخي ٬ کنگره هايي بين المللي هر چند سال يک بار تشکيل ميشوند. يکي از نخستين نمونه هاي اين شنست ها ٬ کنگره ي آتن بوده است که ماده ي 70 آن به کار بردنِ سبک هاي گذشته در ساختمان هاي جديد واقع در محوطه ي تاريخي را مردود اعلام مي کند.

اين ماده هر گونه بازگشت به گذشته را نفي مي كند. زيرا به اعتقاد شرکت کنندگان در آن کنگره ٬ شاهکارهاي گذشته طريق تفکر و انديشه هاي زيبايي شناسي هر نسلي را به ما است؛ چون هيچ گاه نمي توان شرايط کهنِ کار را تجديد کرد. « اصل » تا « بدل » نشان مي دهند. تقليد گذشته همان تن در دادن به دروغ بوده و به معناي بالا بردن و مناظري را که شاهد گويايي از « فضاي شهري » ماده ي يک از کنگره ي ونيز در اين باره معتقد است که مفهوم اثر تاريخي نه تنها شامل ساخته هاي منفرد معماري مي گردد ٬ بلکه يک تمدن خاص ٬ از يک تحولِ مشخص يا از يک حادثه تاريخي به شمار مي آيند نيز در بر مي گيرد. ماده ي 6 از همين کنگره بر حفاظت محيط اطراف علاوه بر نگه داري ابنيه ي تاريخي تاکيد مي ورزد. احداث هر گونه ساختمان جديد در آن محيط و همچنين تخريب بناها و يا تغيير نحوه ي استفاده از آن ها به طوري که در روابط ٬ حجم و رنگ آن ها تاثير بگذارد ٬ به کلي ممنوع است.

بيانيه ي بوداپست نيز بر کليت گذشته ٬ حال و آينده تاکيد داشته و اعتقاد به حفظ هماهنگي ميان هر سه زمان دارد. اهداف اين بيانيه عبارت اند از: الف معماري معاصر در مجموعه هاي ساختمان قديمي ٬ و ب باززنده سازي ابنيه يا بافت با عملکرد مناسب. اصول پيشنهادي بيانيه ي بوداپست نيز ضمن ارزش قائل شدن به مجموعه هاي تاريخي ٬ بر اجتناب از هر گونه تقليد از مجموعه ها و ابنيه ي تاريخي گذشته تاکيد مي کند.

بيانيه ي ترينيدا نيز استفاده از شيوه هاي معماری بومی ٬ بهره گيري از مصالح محلي و مشارکت مردم بومي در تصميم گيري هاي حفاظتي را توصيه مي کند.

تونل توحید

بررسي برج جهان نما در بافت مجاورش

يکي از بناهاي جنجال برانگيز ساخته شده در دهه ي اخير ٬ برج جهان نماي اصفهان مي باشد. ميدان نقش جهان اصفهان از نخستين آثار ايراني و يکي از بزرگ ترين ميدان هاي جهان است که در سال 1313 ه.ش. در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد و پس از آن به علت ويژگي هاي تاريخي و فرهنگي ٬ اين ميدان ٬ در سال 1979 م. به فهرست ميراث جهاني وارد شد.

در سال 1375 شهرداري اصفهان اقدام به احداث برج 52 متري جهان نما کرد. مجموعه ي جهان نما در حاشيه ي غربي ميدان دروازه دولت و منتهي اليه شمال چهارباغ عباسي ٬ در مرکز ثقل هندسي اصفهان بزرگ و خارج از محدوده ي ارگ تاريخي قرار دارد.

مجموعه ي جهان نما در غرب ميدان ٬ حد فاصل خيابان طالقاني ٬ علي قلي بيک وميدان شمس آبادي محدوده اي از منظر مکاني ٬ منحصر به فرد است ٬ زيرا دقيقا در درون اين مفصل واقع شده و به کل مجموعه ي تاريخي مشرف است. مهم ترين وجه سازمان دهي کالبدي اين پروژه ٬ تعيين ارتفاع مجموعه در مجاورت منطقه ي تاريخي اصفهان است. در زمان شروع ساخت اين بنا ٬ مسئولان ميراث فرهنگي وقت مخالفتي با اين اقدام نکردند و به مرور با احداث طبقات برج ٬ حريم منظري ميدان تاريخي و فرهنگي نقش جهان دچار مشکل شد. به دليل احداث برج جهان نما و ارتفاع بلند اين برج ٬ موقعيت فرهنگي و تاريخي ميدان تاريخي نقش جهان تحت تاثير قرار گرفت. بر همين اساس ٬ کميته ي ميراث جهاني يونسکو

به ايران هشدار داد در صورتي که ارتفاع برج جهان نما تعديل نشود ميدان نقش جهان اصفهان در معرض حذف از فهرست ميراث جهاني قرار مي گيرد. بدين ترتيب ٬ اين برج در ميانه ي راه ٬ به لحاظ تحت تاثير قرار دادن ميراث فرهنگي و ارزش تاريخي ميدان نقش جهان با انتقادات بسيار مواجه شد.